“Ανοικτή και εξ αποστάσεως Εκπαίδευση”

Με την εργασία αυτή, θα προσπαθήσω κατ’ αρχήν – στο πρώτο μέρος -να επισημάνω και κατά δεύτερον να αναλύσω τις ομοιότητες, αλλά και τις διαφορές σημείο προς σημείο, μεταξύ των δύο συστημάτων εκπαίδευσης, που αναφέρονται στον τίτλο της. Συγχρόνως θα διατυπώνονται προσωπικές παρατηρήσεις και θέσεις, όπου αυτές είναι απαραίτητες.

• Ανοικτό – Συμβατικό Πανεπιστήμιο

• Εγγραφή – Εξετάσεις
• Δίδακτρα – Δωρεάν φοίτηση
• Τίτλοι Σπουδών – Πτυχία
• Τριτοβάθμια Εκπαίδευση

• Εξ αποστάσεως – Δια ζώσης εκπαίδευση

• Φυσική απόσταση – Φυσική παρουσία
• Σύμβουλος – Διδάσκων
• Πολυμορφική – Παραδοσιακή εκπαίδευση
• Πολυμέσα – Διδασκαλία
• Προσωπικό – Υποχρεωτικό Πρόγραμμα Σπουδών
• Απομόνωση – Κοινωνικοποίηση
• Σύλλογοι Φοιτητών – Πολιτική – Δημόσιες Σχέσεις
• Φυσικώς αδύνατα άτομα

• Θεματική Ενότητα – Εξαμηνιαίο μάθημα

• Αρθρωτό Σύστημα – Τμήματα Σχολών

• Διαμόρφωση Πτυχίου – Παραδοσιακοί Τίτλοι
• Διαμόρφωση Προγράμματος /χρόνος – Υποχρεωτική Παρακολούθηση.

• Ομάδες πληθυσμών που απευθύνονται

Ομοιότητες και Διαφορές

Με τον όρο Ανοικτό Πανεπιστήμιο, εννοούμε την φιλοσοφία εκείνη που διέπει το ίδρυμα αυτό, σε σχέση με τη δυνατότητα που έχουν οι πολίτες να εγγράφονται και να παρακολουθούν τα προγράμματά του, κατόπιν αιτήσεως, χωρίς να υποχρεώνονται σε κατατακτήριες ή εισαγωγικές εξετάσεις [1], κάτι που είναι απαραίτητο για ένα παραδοσιακό – συμβατικό Πανεπιστήμιο.

Μια άλλη διαφορά των δύο συστημάτων είναι η πληρωμή διδάκτρων που απαιτείται για το Ανοικτό, ως συμμετοχή στις ιδιαίτερες ανάγκες επικοινωνίας και την απόκτηση του απαραίτητου εκπαιδευτικού υλικού [2], ενώ παρέχεται δωρεάν – σε προπτυχιακό τουλάχιστον επίπεδο και σε πολλά μεταπτυχιακά προγράμματα – στο συμβατικό.

Αν αναλογισθεί όμως κανείς, τα έξοδα διαβίωσης ενός φοιτητή/τριας, που παρακολουθεί μαθήματα σε Πανεπιστήμιο μακριά από την οικογένειά του/της, τότε διαισθάνεται πόσο “δωρεάν “είναι η “δωρεάν Παιδεία ”!

Με τα παραπάνω, πιστεύω πως γίνεται κατανοητό ότι το Ανοικτό Πανεπιστήμιο τουλάχιστον, δεν στερεί από κανέναν πολίτη τη δυνατότητα να εξελιχθεί εκπαιδευτικά κατά τη βούλησή του.

Διακρίνει κανείς εύκολα, την ανάγκη για αυτοπειθαρχία και εθελούσια συμμετοχή του παιδευομένου στη διαδικασία της μάθησης, αλλά και την ικανότητα του σύμβουλου-καθηγητή να προάγει εκείνη τη δυναμική παιδευτική σχέση, που αναπτύσσεται ανάμεσα στο υποκείμενο και το διδακτικό αγαθό.

Από την άλλη μεριά ο φοιτητής του συμβατικού Πανεπιστημίου, έχει τη δυνατότητα να είναι παρών στη διδασκαλία, να παρακολουθεί τη σκέψη του διδάσκοντα, τη μεθοδολογία του, και να διαμορφώνει άποψη για το θέμα, να φτάνει στη “μέθεξη”. Αν μάλιστα αναλογισθούμε τα δεδομένα της Ψυχολογίας της Μάθησης, όπου, παρά τις παραλλαγές, τονίζεται από όλες τις θεωρίες (Pavlov, Skinner, Hull, Piaget, Lewin, Bruner) πως η μάθηση είναι καρπός της εσωτερικής σχέσης, των ενδιαφερόντων και αναγκών του υποκειμένου με τους μορφωτικούς ερεθισμούς του περιβάλλοντος [5], τότε σε συνδυασμό με τα παραπάνω, καταλαβαίνει κανείς πως η διαφορά αυτή είναι σημαντική για ένα νεαρό φοιτητή.

Η απάντηση του Ανοικτού Πανεπιστημίου “στο μοναχικό δρόμο” του φοιτητή προς τη γνώση έρχεται με τα Πολυμέσα και την Πολυμορφική εκπαίδευση [6], με τα οποία έρχεται σε επαφή ο εκπαιδευόμενος. Του δίνεται η δυνατότητα να έχει πρόσβαση σε θέματα του αντικειμένου του στο Internet, να παρακολουθεί video κατάλληλο προετοιμασμένο για την Θεματική του Ενότητα, να ακούσει από κασέτα μαγνητοφωνημένα θέματα ή συζητήσεις, να διαβάζει περισσότερα από ένα βιβλία παρεμφερή στο θέμα του, να προετοιμάζει εργασίες αυτοαξιολόγησης, αλλά και εργασίες που αξιολογείται η πορεία του, από τον σύμβουλο καθηγητή. Ίσως μερικά από αυτά να τα χρησιμοποιούν και τα συμβατικά Πανεπιστήμια σήμερα, όμως η αυθεντία του διδάσκοντος και το βιβλίου του δεν αντικαθίσταται με κανένα άλλο μέσο, και λίγοι είναι αυτοί οι καθηγητές που δίνουν τη δυνατότητα στους φοιτητές τους να έχουν άμεση επικοινωνία μαζί τους σε συχνή βάση, αλλά και πρόσβαση σε βιβλιογραφία ή πολυμέσα.

Τίθεται αυτόματα το ερώτημα κατά πόσον μια τέτοια εκπαίδευση είναι Παιδεία-με την αρχαιοελληνική έννοια της λέξης-, κατά πόσον είναι κοινωνικό ενέργημα και τι αποτέλεσμα θα φέρει [7]. Αυτή η μοναχικότητα του παιδευομένου, του στερεί σε νεαρή ηλικία την κοινωνικοποίηση, τη συμμετοχή στα κοινά – φοιτητικές νεολαίες – ακόμα και γνωριμίες με συμφοιτητές του, που κάποιοι απ΄ αυτούς θα κυβερνήσουν μια μέρα τη χώρα αυτή, ή θα βρίσκονται σε θέσεις κλειδιά. Σε μια εποχή, που οι δημόσιες σχέσεις και οι “γνωριμίες”, “ανοίγουν” πόρτες, ανεξάρτητα από πτυχία και αξιοκρατία, στερείται ο φοιτητής της δυνατότητας αυτής - αν και σύντομα πιστεύω θα δούμε τους πρώτους συλλόγους φοιτητών του Ανοικτού Πανεπιστημίου, γιατί ο κόσμος του Internet αλλά και οι Ομαδικές Συμβουλευτικές Συναντήσεις θα αρχίσουν να τους φέρνουν ολοένα και πιο κοντά-. Δεν είναι λίγα τα παραδείγματα φοιτητών που ασχολήθηκαν με την πολιτική μέσα στους χώρους των Πανεπιστημίων πρώτα και των φοιτητικών νεολαιών και σήμερα παίζουν σημαντικό ρόλο στα πράγματα της χώρας μας. Πιστεύω πως όλα εξαρτώνται, από τους στόχους που βάζει ο καθένας για την πορεία του.

Όμως, το Ανοικτό Πανεπιστήμιο θα μπορούσε να είναι μια λύση για τα φυσικώς αδύνατα άτομα, και γενικότερα άτομα με ιδιαιτερότητες –ακόμα και φυλακισμένοι - που δεν μπορούν να έχουν φυσική παρουσία στο χώρο του Πανεπιστημίου, παρ΄ όλα αυτά επιθυμούν την περαιτέρω μόρφωσή τους.

Αν τώρα αναλογισθεί κανείς τις σύγχρονες εξελίξεις στην οικονομία, στην τεχνολογία, στις κοινωνικές δομές (κοινωνικός ιστός), την ανάγκη για συνεχή βελτίωση και εξειδίκευση του εκπαιδευτικού επιπέδου των εργαζομένων, τη μαζική είσοδο των γυναικών στην αγορά εργασίας [11], καταλαβαίνει εύκολα πόσο σημαντική είναι η ευελιξία των προγραμμάτων σπουδών, αλλά και του τρόπου με τον οποίο παρέχονται από ένα ίδρυμα.

Τέλος θα πρέπει να αναφερθώ στην αξιολόγηση που επιχειρείται και εφαρμόζεται για πρώτη φορά από το Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Έτσι αξιολογείται η εκπαιδευτική πράξη, το εκπαιδευτικό υλικό, οι διδάσκοντες και βέβαια όλη η εκπαιδευτική δραστηριότητα.

Διαπιστώνει κανείς ότι στα σχολεία αυτά κατ΄ αρχήν έχουμε μαθητές διαφόρων ηλικιών από 15-16 μέχρι και 22-24 ετών και διαφορετικής εκπαιδευτικής υποδομής. Έπειτα λόγω των πολλών ειδικοτήτων, απαιτούνται πολλά και δαπανηρά εργαστήρια, που πολύ γρήγορα υστερούν της νέας τεχνολογίας π.χ. για τους μηχανολόγους τόρνοι, για τους ψυκτικούς ψυκτικά μηχανήματα, για τους μαθητές Πληροφορικής εγκαταστάσεις με Ηλεκτρονικούς Υπολογιστές και δίκτυα, για τους μαθητές γεωπονικών τμημάτων χώροι καλλιέργειας φυτών και δενδρυλλίων κ.ά.

Μια ιδιαιτερότητα των δικών μας Σχολείων (1^ο, 2^ο και 3^ο ΤΕΕ Λουτρακίου) είναι ότι βρίσκονται μακριά από κατοικημένες περιοχές και έτσι αναγκάζονται οι μαθητές να μετακινούνται καθημερινά με λεωφορεία που έχει ναυλώσει και πληρώνει η Νομαρχία Κορινθίας (14.000 δρχ. μηνιαίως κατ΄ άτομο) [12]. Άλλοι πάλι που έρχονται από χωριά της ορεινής Κορινθίας ή απομακρυσμένες περιοχές, παίρνουν επίδομα μετοίκησης (25.000 δρχ. μηνιαίως κατ΄ άτομο) [12]. Αν αναλογισθούμε ότι και τα τρία σχολεία μαζί έχουν γύρω στους εννιακόσιους μαθητές, που μετακινούνται καθημερινά, πρέπει να μας προβληματίζει, αν θα μπορούσε να λειτουργήσει η εξ αποστάσεως εκπαίδευση σ΄ αυτήν την περίπτωση.

Έκανα λοιπόν το εξής πείραμα με τους μαθητές του δεύτερου κύκλου (αντίστοιχης Γ Λυκείου) κατά τη φετινή χρονιά, στους οποίους δεν είχαν ακόμα δοθεί βιβλία. Στο κεφάλαιο της Στατιστικής στο μάθημα των Μαθηματικών, όπου οι γνώσεις τους ήταν απειροελάχιστες (ό,τι γνώριζαν από την Γ’ Γυμνασίου, και αν είχαν διδαχθεί το αντίστοιχο κεφάλαιο), έγραψα και δίδαξα από σημειώσεις που κράτησαν οι μαθητές στα τετράδιά τους, με πολλά παραδείγματα και εφαρμογές μέσα από την ειδικότητά τους. Τους παρότρυνα μάλιστα να αναλάβουν μια στατιστική έρευνα την οποία αργότερα θα παρουσίαζαν στο πολιτιστικό τριήμερο του σχολείου μας. Ανέλαβαν να συντάξουν και διανείμουν ερωτηματολόγιο, του οποίου η στατιστική επεξεργασία έγινε στις διακοπές του Πάσχα. Η όλη επικοινωνία με τους μαθητές για την πορεία της εργασίας γινόταν με e-mail, κατά την οποία ανταλλάσσαμε τα αποτελέσματα της έρευνας και διόρθωνα ή έδινα συμβουλές για την παρουσίασή της.

Τα αποτελέσματα ήταν άριστα, οπότε η σκέψη για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση ήρθε άμεσα. Το ότι διδάχθηκαν το αντικείμενο, δεν σημαίνει τίποτε, αφού οι σημειώσεις ήταν τέτοιες που θα μπορούσε ο οποιοσδήποτε να καταλάβει και να μάθει βασικές έννοιες της Στατιστικής, χωρίς τη μεσολάβηση της διδασκαλίας. Από την άλλη μεριά αξιοποίησαν εργαλεία (Internet, Excel, Word, e-mail) που οι περισσότεροι τα γνώριζαν ή τα χρησιμοποιούσαν στις δουλειές τους. Γι΄ αυτά λοιπόν τα παιδιά, που τα περισσότερα εργάζονται είτε ως σερβιτόροι, είτε σε οικογενειακές επιχειρήσεις τουριστικού ή αγροτικού τομέα, είτε υπηρετούν τη θητεία τους, και έρχονται στο σχολείο για να ξεκουραστούν και να μην πάρουν απουσίες, ή ακόμα και να κοιμηθούν, κάνοντας υπεράνθρωπες προσπάθειες να είναι συνεπείς στις υποχρεώσεις τους, αν προετοιμάζονταν κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό, με βιβλία στη φιλοσοφία της μάθησης χωρίς δάσκαλο, αλλά σαν σύμβουλο ή διευκολυντή, με οπτικοακουστικά εργαλεία π.χ. Video, κασέτες, Internet, CD-ROMs που να προετοιμάζουν και να τους μεταφέρουν σε μια εικονική πραγματικότητα, για κάθε ειδικότητα ξεχωριστά, σαν είδος παιχνιδιού, π.χ. για τους τορναδόρους να έχουν προσομοίωση τόρνου με ασκήσεις πάνω σε διάφορα μέταλλα για κατασκευές, με δυνατότητα εγγραφής του αποτελέσματος, αυτοαξιολόγησης, αυτοβελτίωσης αλλά και αξιολόγησης από τον δάσκαλο – σύμβουλο.

Ακόμα ομοιώματα ή κούκλες που χρησιμοποιούνται στα εργαστήρια των τμημάτων κομμωτικής θα μπορούσε να προμηθευτεί ο μαθητής/τρια και να εξασκείται κατ΄ οίκον, να φωτογραφίζει το αποτέλεσμα και με αλληλογραφία ή e-mail ή fax να ενημερώνει για την πρόοδο του/της τον σύμβουλο – δάσκαλο.

Αν αυτά τα παιδιά (όσα δεν έχουν) μπορούσαν να προμηθευτούν Υπολογιστή με σύνδεση στο Internet (πιθανόν κάποια επιχορήγηση θα έφερνε γρήγορα αποτελέσματα, ή έκπτωση σε μαθητές, που έχει ήδη εξαγγελθεί), και διαθέτονταν ένα μέρος των χρημάτων της μετοίκησης και μεταφοράς τους, ή των δαπανηρών εγκαταστάσεων και μηχανημάτων, για δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού, πιστεύω πως τα αποτελέσματα θα ήταν καλύτερα και μεγάλο μέρος μαθητών που εγκαταλείπουν το σχολείο θα συνέχιζε τις σπουδές του, ενώ παράλληλα θα μπορούσε να εργάζεται, αν αυτό είναι απαραίτητο.

Ακόμα θα μπορούσε κανείς να ζητήσει από τους μαθητές αυτούς, να δουλέψουν σε γραφεία, ή συνεργεία, ή καταστήματα, ή εταιρείες αντίστοιχης ειδικότητας, για μικρό χρονικό διάστημα ή περιοδικά π.χ. δύο μήνες το καλοκαίρι, για απόκτηση πραγματικής εμπειρίας, και να προσκομίζουν στο τέλος έκθεση του προϊσταμένου αλλά και δική τους σχετικά με το αντικείμενο απασχόλησής τους, και ίσως επιβεβαίωση του γεγονότος με ένσημα ασφαλιστικού φορέα (ας μη ξεχνάμε ότι επιδοτούνται από τον ΟΑΕΔ επιχειρήσεις που απασχολούν μαθητευόμενους).

Ακόμα θα μπορούσαμε αν αμβλύνουμε τα μειονεκτήματα της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης [13], αν οργανώναμε κάποια ομαδικά μαθήματα εκεί όπου χρειάζονται ή παρατηρείται δυσκολία αφομοίωσης της ύλης, ή ακόμα εφαρμόζοντας είδος συνεργατικής μάθησης μικρών ομάδων εργασίας του ίδιου αντικειμένου, με ανταλλαγές εμπειριών ή κοινά προγράμματα ασκήσεων και εργασιών [14].

Χρειάζεται βέβαια μια πιο εμπεριστατωμένη οικονομοτεχνική μελέτη για το θέμα της εκπαίδευσης των μαθητών ΤΕΕ και βέβαια να εξετασθούν οι επιπτώσεις που θα έχει ένα τέτοιο εγχείρημα στους ίδιους τους μαθητές αλλά και σε όλο το εκπαιδευτικό σύστημα, και αν είναι σε θέση και από ποια ηλικία θα ήταν ασφαλής, για τους εκπαιδευόμενους, η χρησιμοποίηση της μεθόδου της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης.

Από αντίστοιχο πείραμα που έγινε στη Μεγάλη Βρετανία, με μαθητές της Β/θμιας εκπαίδευσης τα μαθησιακά αποτελέσματα ήταν άριστα, αλλά υπήρξε πρόβλημα με την κοινωνικοποίηση των παιδιών αυτών.

[4] Κοσμόπουλος, Α. “Σχεσιοδυναμική”, Εκδ. ΓΡΗΓΟΡΗ, Αθήνα, σ. 125.

[5] Κοσμόπουλος, Α. (1990). “Παιδαγωγική και Ψυχολογία του Προσώπου 1”

Εκδ. ΓΡΗΓΟΡΗ, Αθήνα, σ.45.

[6] Λιοναράκης, Α. “Εξ αποστάσεως και συμβατική εκπαίδευση :

συγκλίνουσες ή αποκλίνουσες δυνάμεις;”, σ.13.

[7] Πλάτων, Νόμοι Α 643 b-d.

[9] Λυκουργιώτης, Α. “Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση, Θεσμοί και

λειτουργίες”, ΕΑΠ 1998, Τόμ. Α, σ. 82-84.

[11] Βεργίδης, Δ. “Σύγχρονες οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις στην

Ελλάδα και Ανοικτή Εκπαίδευση”. Ανοικτή και εξ αποστάσεως

[13] Race, P. “Το εγχειρίδιο της Ανοιχτής Εκπαίδευσης”, Εκδ. Μεταίχμιο,

1999, σ. 35.

ASCD, 1994, σ. 53.