Οι πολύ καλές επιδόσεις μου στο δημοτικό, μου χάρισαν την επιτυχία στις εισαγωγικές εξετάσεις σε ένα από τα καλύτερα γυμνάσια της περιοχής και της εποχής στο Ράλλειο Γυμνάσιο Θηλέων Πειραιώς το οποίο έπαιξε και αποφασιστικό ρόλο στη διαμόρφωση του χαρακτήρα και των αναζητήσεων μου.

Πέρασα όλη την προεφηβεία μου και την εφηβεία μου διαβάζοντας ελληνική λογοτεχνία και ιστορία αλλά ποτέ δεν σκέφτηκα ότι αυτό θα μπορούσε να ήταν ένα επάγγελμα. Στα μέσα της δεκαετίας του 70, αμέσως μετά την μεταπολίτευση όλοι οι υποψήφιοι φοιτητές επιθυμούσαν να περάσουν στη Νομική η το Πολυτεχνείο. Η δικτατορία και ο αντιδικτατορικός αγώνας νομίζω ότι σφράγισαν αυτή την δεκαετία. Ακολουθώντας την “μόδα” της εποχής, δεν έδωσα καθόλου σημασία σε αυτό που μου άρεσε, να διαβάζω λογοτεχνία και ιστορία, και έδωσα δύο φορές εισαγωγικές εξετάσεις στην Φυσικομαθηματική με προορισμό κάποιο Φυσικό Τμήμα. Δεν πέρασα για ελάχιστες μονάδες.

Φυσικά τίποτα δεν ήταν πιο εύκολο. Παιδεύτηκα να παραδεχτώ εγώ η ίδια και να πείσω στην συνέχεια το περιβάλλον μου ότι είχα κάνει λάθος στον επαγγελματικό μου προσανατολισμό και ότι μάλλον η φυσική δεν ήταν το επάγγελμα που μου ταίριαζε. Κουράστηκα πολύ για να ολοκληρώσω τις σπουδές μου δεδομένου ότι όλα σχεδόν τα χρόνια εργαζόμουν και σπούδαζα. Τελικά κατάφερα να ολοκληρώσω τις σπουδές μου στην Ιστορία σ’ ένα καλό πανεπιστήμιο, το Paris I, στη Σορβόννη.

α) Την πλήρη απουσία επαγγελματικού προσανατολισμού κυρίως στα γυμνάσιο και το λύκειο ώστε οι μελλοντικοί ακαδημαϊκοί πολίτες να μπορούν να διαμορφώσουν μια εικόνα για το ποιες δυνατότητες τους προσφέρονται. Και κυρίως να την διαμορφώσουν σωστά και έγκαιρα.

β) Την “υποχρεωτική” σχεδόν στάση, μέχρι πρότινος τουλάχιστον, των αποφοίτων λυκείου ανεξάρτητα από τον ποιο δρόμο τελικά θα ακολουθούσαν, των ακαδημαϊκών σπουδών ή του ελεύθερου επαγγέλματος, από τις εισαγωγικές εξετάσεις στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.

γ) Η αναντιστοιχία τελικά των πανεπιστημιακών σπουδών και κατά συνέπεια και των πτυχίων που παρέχουν, με την αγορά εργασίας.

Θα προσπαθήσω όμως να σκιαγραφήσω αυτές τις ομοιότητες και τις διαφορές από αυτή έστω την ελάχιστη εμπειρία που διαθέτω.

Το Ε.Α.Π. επαγγέλλεται μια επανάσταση για τα ελληνικά πανεπιστημιακά δεδομένα και η μεγαλύτερη επανάσταση είναι ότι για να ακολουθήσει κανείς την τριτοβάθμια εκπαίδευση στο Ε.Α.Π. δεν απαιτούνται εισαγωγικές εξετάσεις ούτε κανενός άλλου είδους δοκιμασία. Η κλήρωση σε κάποιες θεματικές ενότητες οφείλεται στο γεγονός ότι τα λίγα χρόνια λειτουργίας του δεν του έχουν πραγματικά επιτρέψει να απορροφά όλους αυτούς οι οποίοι εκδηλώνουν το ενδιαφέρον να παρακολουθήσουν κάποια Θεματική Ενότητα στο Ε.Α.Π. Σε κάποιο δε πιο προχωρημένο στάδιο οργάνωσης του Ε.Α.Π. είναι πιθανόν να μην είναι απαραίτητα ούτε καν τυπικά προσόντα ή δίπλωμα. Σε αυτή την περίπτωση βέβαια ελλοχεύει ο κίνδυνος της υποβάθμισης του επιπέδου των σπουδών. Και αυτό όμως μπορεί να ξεπεραστεί αν το Ε.Α.Π. συνεκτιμήσει την προηγούμενη εμπειρία άλλων ξένων ανοικτών πανεπιστημίων και την ελληνική ιδιαιτερότητα.

Από την άλλη τα τριτοβάθμια ελληνικά εκπαιδευτικά ιδρύματα στο μεγαλύτερο μέρος τους διαθέτουν βασικούς άξονες σπουδών πλαισιωμένους από ένα περιορισμένο αριθμό εναλλακτικών λύσεων που είναι τα μαθήματα επιλογής. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα διαφορετικοί άνθρωποι, με διαφορετικά ενδιαφέροντα, με διαφορετικές δυνατότητες να μαθαίνουν ακριβώς τα ίδια πράγματα, να αποκτούν ένα πτυχίο που στην καλύτερη των περιπτώσεων, ελάχιστη σχέση έχει με την αγορά εργασίας. Όλα αυτά δε σε μία εποχή που η διαφορετικότητα των επιλογών όχι μόνο βραβεύεται αλλά και αμείβεται. Στην Ελλάδα για παράδειγμα έχουμε πολλούς μηχανολόγους-ηλεκτρολόγους, ίσως κάποιοι από αυτούς να είναι άνεργοι ή να δυσκολεύτηκαν να βρουν επαγγελματική διέξοδο ενώ για παράδειγμα δεν έχουμε εργονόμους.

Το Ε.Α.Π. φιλοδοξεί να δώσει διεξόδους προτείνοντας σπουδές που θα αντιστοιχούν όχι μόνο στο προφίλ και τις επιδιώξεις του φοιτητή αλλά και στις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Η επιλογή άλλωστε και η εισαγωγή της έννοιας θεματική ενότητα σε αντιδιαστολή με το μάθημα εξαμήνου αυτή την έννοια έχει: να προσφέρει σπουδές προσαρμοσμένες στις επιδιώξεις του φοιτητή αφενός και στις ανάγκες της αγοράς εργασίας από την άλλη.

Η ύπαρξη θεματικών ενοτήτων ή καλύτερα η όλη διάρθρωση του Ε.Α.Π. αποβλέπει να δώσει λύση και σε άλλα πολλαπλά και χειμαζόμενα προβλήματα της ελληνικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης που το παραδοσιακό σύστημα αγνόησε έως σήμερα. Αφενός μεν σε αυτούς οι οποίοι έχουν φύγει πια από το φοιτητικό περιβάλλον, είναι εργαζόμενοι και επιθυμούν να καλύψουν το κενό της καθημερινής απαξίωσης των γνώσεων τους αλλά και σε αυτούς που η αδυναμία μετακίνησης για διάφορους λόγους ήταν αποτρεπτικό στοιχείο για την παρακολούθηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Γιατί κακά τα ψέματα τα τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα στην Ελλάδα, απευθύνονται σε ένα περιορισμένο αριθμό ανθρώπων: στους πολύ νέους, σε αυτούς που μπορούν να περάσουν τον σκόπελο των εξετάσεων σε αυτούς που μπορούν να μετακινηθούν αλλά και σε αυτούς που αποφοιτώντας από κάποιο πανεπιστήμιο αισθάνονται αυτάρκεις.

Αυτή είναι και η μεγαλύτερη πρόκληση του Ε.Α.Π. ότι εκτός από τις προπτυχιακές σπουδές, στην Ελλάδα υπάρχει ένας παρθένος χώρος που λέγεται διαρκής εκπαίδευση ή καλύτερα δια βίου εκπαίδευση καθώς και εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Τα παραδοσιακά τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα στην Ελλάδα δεν αισθάνθηκαν ποτέ να τους αφορά αυτός ο τομέας σε μία χώρα μάλιστα που η γεωγραφία της, η ύπαρξη δηλαδή πολλών δυσπρόσιτων περιοχών και νησιών αλλά και η κατανομή όχι μόνο του πληθυσμού της αλλά και του πλούτου σε αυτές τις περιοχές έπρεπε να τα είχαν απασχολήσει προ πολλού.

Η εργασία μου είναι αρκετά εξειδικευμένη και σχετικά νέα στην Ελλάδα. Είμαι ιστορικός αλλά ταυτόχρονα έχω εξειδικευθεί στην αρχειονομία. Δηλαδή στην ταξινόμηση και κυρίως στην διαχείριση αρχείων, είτε πρόκειται για παλαιότερες αρχειακές συλλογές είτε πρόκειται για πιο πρόσφατα σύνολα αρχείων, ιδιωτικά ή δημόσια. Τα παλαιότερα του 19ου αιώνα αρχεία, απαιτούν πολύπλοκους χειρισμούς και οπωσδήποτε, κατά την γνώμη μου γνώσεις ιστορίας γι΄ αυτό και δεν θα σταθώ σε αυτά. Τα μεταγενέστερα όμως του 20ου αιώνα αρχεία, είναι περισσότερα, ογκωδέστερα, καταλαμβάνουν μεγαλύτερη έκταση αλλά είναι πολύ πιο εύκολα στον χειρισμό τους δεδομένου ότι ανάλογα με το είδος του, ιδιωτικά ή δημόσια ή ακόμη αρχεία επιχειρήσεων διαθέτουν κάποιες παραμέτρους σταθερές.

Θα μου πείτε ότι πρόκειται για ένα αντικείμενο απόλυτα εξειδικευμένο και με αυτή την έννοια δεν υπάρχουν ανάγκες εξειδίκευσης ανθρώπων αλλά ακόμη και αν υπάρχουν τέτοιες ανάγκες αυτές δεν θα μπορούσαν ενδεχομένως να καλυφθούν με την εξ αποστάσεως εκπαίδευση.

Ο πολιτισμός στις μέρες μας και πολύ περισσότερο στα χρόνια που θα έλθουν θα αποτελεί μια από τις πιο κερδοφόρες και αποδοτικές επενδύσεις. Κυρίως δε για χώρες που διαθέτουν περισσότερο πολιτισμό απ΄ ότι αγαθά για εξαγωγή, λόγω της χαμηλής εκβιομηχάνισης. Αυτός είναι και ο σημαντικότερος λόγος για τον οποίο βλέπουμε διαφορετικούς μεταξύ τους φορείς όπως δημόσιοι οργανισμοί, ιδιωτικοί φορείς, επιχειρήσεις και όπως πάντα ιδιώτες να επιδιώκουν την ταξινόμηση, την αναβάθμιση και την προβολή των αρχείων τους. Γιατί μέσα από την ενασχόληση τους με τα αρχεία θέλουν ουσιαστικά να προβάλλουν την ιστορία τους και στη συνέχεια να προβληθούν μέσα από αυτή.

Και στο Ιστορικό Αρχείο του Δήμου Πειραιά όπου εργάζομαι ως μόνιμη υπάλληλος αλλά και στο Ιστορικό Αρχείο του Πανεπιστημίου Αθηνών όπου εργάζομαι ως επιστημονικός συνεργάτης έχω το ίδιο αντικείμενο την ταξινόμηση, και την οργάνωση αρχείων και την προβολή της ιστορίας, την προβολή δηλαδή του ίδιου του φορέα μέσα από την ιστορία του.

Όσο και να φαίνεται περίεργο αυτός ήταν και ο λόγος ίδρυση του Ιστορικού Αρχείου του Δήμου Πειραιά 43 χρόνια πριν, το 1957. Σιγά-σιγά η πνευματική ελίτ της πόλης βοήθησε τον Δήμο να συγκεντρώσει σπάνιο και μοναδικό αρχειακό υλικό για την πόλη. Τα οφέλη πολλαπλά. Μέσα από αυτό το αρχειακό υλικό που αποτελείται από έγγραφα της καθημερινής δραστηριότητας του Δήμου, από φωτογραφίες, από βιβλία, από εφημερίδες, από γκραβούρες προβάλλεται ανάγλυφα η ιστορία της πόλης. Ο Πειραιάς άλλωστε υπήρξε το σημαντικότερο λιμάνι, μιας ουσιαστικά νησιωτικής χώρας το οποίο όμως συν τοις άλλοις δέχθηκε την προσπάθεια του ελληνικού κράτους για εκβιομηχάνιση, σε όλη την διάρκεια του 19ου αιώνα. Με αποτέλεσμα να συγκεντρωθούν στην περιοχή του το σύνολο των ελληνικών βιομηχανικών εγκαταστάσεων.

Στο Ιστορικό Αρχείο του Πανεπιστημίου Αθηνών οργανώσαμε με τον σύζυγο μου, ένα πρόγραμμα που έχει ως στόχο την προσφορά τεχνογνωσίας για την διάσωση και την ταξινόμηση των αρχείων των επιχειρήσεων αλλά και την προβολή της ιστορίας τους μέσω των αρχείων τους. Τα αρχεία των επιχειρήσεων οφείλουμε να σημειώσουμε ότι αποτελούν από τις σημαντικότερες πηγές της ιστορίας της επιχειρηματικότητας και της οικονομικής ιστορίας γενικότερα.

Οι τρόποι που επιλέγονται για την προβολή της ιστορίας ενός φορέα, είναι η τακτική διοργάνωση εκθέσεων με αρχειακό υλικό, η έκδοση εντύπων σχετικών με διάφορες πτυχές της ιστορίας του, η οργάνωση ακόμη και συνεδρίων που έχουν ως θέμα τον φορέα και την ιστορία του. Η συστηματική διοργάνωση εκθέσεων δεν έχει ως μοναδικό στόχο την προβολή και την ανάδειξη της ιστορίας αλλά και τους μηχανισμούς που γράφεται τελικά η ιστορία.

Πολλές φορές ο φορέας του οποίου σχεδιάζουμε την διάσωση και ταξινόμηση των αρχείων του η την δημιουργία βάσης δεδομένων με την ιστορία του, ή ακόμη διοργανώνουμε για λογαριασμό του μία έκθεση, δεν βρίσκεται στην ίδια γεωγραφική περιφέρεια με εμάς. Είμαστε υποχρεωμένοι να μετακινηθούμε όσες φορές αυτό απαιτηθεί, έως ότου το πρόγραμμα αρχίσει να ολοκληρώνεται αλλά σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να αλλάξουμε τόπο κατοικίας για την ολοκλήρωση ενός προγράμματος.

Πολύ συχνά πάλι οι φορείς, διαθέτουν οι ίδιοι πλεονάζον ή συνήθως προσωπικό της απολύτου εμπιστοσύνης τους με αποτέλεσμα να μας επιβάλλουν τους δικούς τους συνεργάτες. Στην περίπτωση που ο φορέας επιβάλλει τον συνεργάτη του, ο άνθρωπος με τον οποίο καλούμαστε να ολοκληρώσουμε ένα πρόγραμμα συνήθως είναι εκείνος που θα αναλάβει να το διαχειριστεί στη συνέχεια με την βοήθειά μας. Και στις δύο περιπτώσεις είμαστε αναγκασμένοι να εκπαιδεύσουμε κάποιους στη θέση μας. Πράγμα το οποίο ως σύλληψη δεν είναι δύσκολο αλλά εξαιρετικά πολύπλοκο όταν ανιχνεύουμε μονοπάτια την στιγμή που υπάρχουν δρόμοι να πατήσουμε. Όπως έχει ήδη επισημανθεί η αρχειονομία, σε ότι τουλάχιστον αφορά στον 20ο αιώνα είναι ένα σύνολο τεχνικών, δεδομένου ότι σε αυτά τα αρχεία υπάρχουν σταθερές για την διαχείριση τους .

Οι συνεργάτες αυτοί που μας δίνουν να εκπαιδεύσουμε συνήθως μένουν οι σταθεροί συνεργάτες μας όσο διαρκεί η σύνδεση Πανεπιστημίου-επιχείρησης, είναι οι άνθρωποι που κάνουν έως ένα βαθμό την δουλειά που θα κάναμε εμείς αν μας προσλάμβανε η επιχείρηση η οποία δεν έχει κανένα λόγο να προσλάβει κάποιον απόλυτα εξειδικευμένο στα αρχεία και να αναγκαστεί να του δώσει αυξημένες αποδοχές όταν αυτή την ανάγκη μπορεί να την καλύψει από το προσωπικό της. Άλλωστε ο κάθε φορέας δεν έχει ανάγκη από κάποιον απόλυτα εξειδικευμένο. Πολύ συχνά μας έχουν τονίσει υψηλά στελέχη εταιρείας “ότι εμάς δεν μας ενδιαφέρουν τα αρχεία, εμείς πουλάμε καταναλωτικά αγαθά και ο τελικός μας στόχος είναι να πουλήσουμε όσα προϊόντα μπορούμε περισσότερα. Αν η ιστορία είναι ένα όχημα που θα μας αυξήσει τις πωλήσεις τόσο το καλύτερο και μόνο κάτω από αυτό το πρίσμα μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε θετικά”.

Για να επανέλθουμε όμως στελέχη υψηλόβαθμα ή χαμηλόβαθμα τα οποία είναι σχετικά με την διαχείριση αρχείων είναι η μερική μόνο λύση του προβλήματος. Η πραγματική θεραπεία είναι η δημιουργία “στελεχών πολιτισμού” όπως θα τα ονομάζαμε κατ΄ αρχήν. Στελέχη τα οποία , υπό καθοδήγηση να μπορούν να ανταποκριθούν σε πολλαπλές ανάγκες, όπως απλές ταξινομήσεις αρχείων, οργανώσεις εκθέσεων, συνεδρίων, δημοσίων σχέσεων, συντονισμό δραστηριοτήτων και ξεναγήσεις.

Όλοι αυτοί οι λόγοι μας οδήγησαν στο Ε.Α.Π. Από την μια η έμφυτη αναζήτηση για κάτι που ακούγεται προκλητικά νέο, η ανοιχτή και εξ’ αποστάσεως εκπαίδευση αλλά και η ανάγκη να μάθουμε να κάνουμε κάτι συστηματικά, να εκπαιδεύουμε στελέχη πολιτιστικών δραστηριοτήτων για να μπορέσουμε να ανταποκριθούμε στις υποχρεώσεις μας.

Θεωρώ σχεδόν βέβαιο το γεγονός ότι αυτή η άποψη δεν θα έβρισκε σύμφωνους αρκετούς συναδέλφους. Όμως η έως τώρα πρακτική εκπαίδευση εξ αποστάσεως με τον όποιο τρόπο την οργανώναμε, έχει δείξει ότι είναι εφικτή και με απολύτως ικανοποιητικά αποτελέσματα.