Η ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση, καινούριος θεσμός, ήρθε να συμπληρώσει ένα κενό που υπήρχε στην Ελληνική τριτοβάθμια παιδεία

Βασικό κοινό γνώρισμα των δύο θεσμών αποτελεί η παροχή ανώτατης εκπαίδευσης. Τα πτυχία και οι μεταπτυχιακοί τίτλοι των δύο ιδρυμάτων είναι ισότιμοι..

Σε όλα τα κράτη, η πολιτεία προσπαθεί να καθορίσει τον αριθμό των κατόχων πτυχίων ανώτατων σπουδών. Είναι επίσης σαφές, ότι για διάφορους λόγους, είτε οικονομικούς, είτε προσωπικούς, δεν μπορούν όλοι να σπουδάσουν. Ένα άλλο δεδομένο είναι η ανάγκη της σημερινής κοινωνίας για εξειδικευμένους εργάτες. Ο θεσμός της ανοικτής εκπαίδευσης έρχεται να προσφέρει σε όσους το επιθυμούν μια νέα ευκαιρία και, ταυτόχρονα, να δώσει στην ελληνική οικονομία το δυναμικό που χρειάζεται.

Η ανοικτή τριτοβάθμια εκπαίδευση ρίχνει τα φράγματα. Επιτρέπει σε όλους ανεξάρτητα από ηλικία, γνωστικό επίπεδο, χώρο κατοικίας και επάγγελμα να σπουδάσουν.

Η είσοδος στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο είναι ελεύθερη. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει οργάνωση ή κανονισμός. Αλλά δεν χρειάζεται κάποιος, σε αντίθεση με το παραδοσιακό πανεπιστήμιο, να πετύχει στις εισαγωγικές εξετάσεις για να φοιτήσει. Το σύστημα παραπαιδείας δεν είναι απαραίτητο και κατά συνέπεια κάποια κοινωνικό-οικονομικά κριτήρια καταργούνται.

Προς αυτή την κατεύθυνση οδηγεί και η μη απαίτηση φυσικής παρουσίας από το Ε.Α.Π. Έτσι, δίνεται η δυνατότητα να σπουδάσει κανείς από το σπίτι, συνεχίζοντας την εργασία του και την οικογενειακή του ζωή.

Αναζητώντας μέσα από τη σύγκριση, τα θετικά και αρνητικά σημεία των δύο συστημάτων, συνειδητοποιεί κανείς ότι αυτά διαφέρουν ανάλογα με την κατηγορία του πληθυσμού. Αν διακρίνουμε τους προπτυχιακούς και τους μεταπτυχιακούς φοιτητές και τους πρώτους τους χωρίσουμε σε πρόσφατα απόφοιτους λυκείου και λοιπούς, μπορούμε να πούμε τα ακόλουθα.

Αν ασχοληθούμε με την ομάδα των πιο μεγάλων σε ηλικία φοιτητών προπτυχιακού ή μεταπτυχιακού επιπέδου, με ενδιαφέρον παρατηρούμε ότι γι’ αυτήν την κατηγορία ισχύει το αντίθετο. Η φοίτησή τους στο Ε.Α.Π τους δίνει την δυνατότητα να επανενταχθούν στο κοινωνικό σύνολο, να κάνουν νέες γνωριμίες, να ανακαλύψουν νέες δεξιότητες, να καλυτερέψουν τις συνθήκες διαβίωσης τους. Το κυριότερο είναι ότι αυτή την ευκαιρία δε τους την προσφέρει κανένας άλλος φορέας.

Η μη απαίτηση φυσικής παρουσίας, δεν αφαιρεί σε καμία περίπτωση κάτι από το ρόλο του διδάσκοντα στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Αντίθετα βρίσκεται ενισχυμένος με επιπλέον υποχρεώσεις. Καλείται συχνά να εξηγήσει, να εμψυχώσει μέσω τηλεφωνικής ακόμα και ηλεκτρονικής επικοινωνίας

Τα κλασικά εκπαιδευτικά ιδρύματα εδρεύουν στα μεγάλα αστικά κέντρα. Με το ΕΑΠ ο σπουδαστής έχει τη δυνατότητα να σπουδάσει ενώ μένει στο σπίτι. Με αυτόν τον τρόπο συμβάλλει στην αποκέντρωση που τόσο απαραίτητη είναι για την Ελλάδα με το 1/3 του πληθυσμού μαζεμένο στην πρωτεύουσα.

Σύμφωνα με το νόμο (ν.2552/1997), αποστολή του Ε.Α.Π είναι η εξ αποστάσεως παροχή προπτυχιακής και μεταπτυχιακής εκπαίδευσης και επιμόρφωσης, με την ανάπτυξη και αξιοποίηση κατάλληλου υλικού και μεθόδων διδασκαλίας καθώς και η προαγωγή της επιστημονικής έρευνας στο πεδίο της μετάδοσης της γνώσης από απόσταση.

Στην παραδοσιακή ελληνική ανώτατη εκπαίδευση, το διδακτικό υλικό περιορίζεται τις περισσότερες φορές στο έντυπο. Ίσως, λόγω της υποχρεωτικής παρουσίας να θεωρείται, ότι οι υπόλοιπες αισθήσεις καλύπτονται από την παράδοση του μαθήματος.

Το Ε.Α.Π εισαγάγει ή καθιερώνει άλλα εργαλεία μάθησης τα οποία ανοίγουν νέους δρόμους στην εκπαιδευτική μεθοδολογία και εκμάθηση.

Από το φοιτητή απαιτείται μελέτη, συμμετοχή και κυρίως κριτικό πνεύμα. Αλλά και οι συγγραφείς και οι εκπαιδευτικοί τεχνολόγοι πρέπει να ικανοποιήσουν νέες ανάγκες. Ίσως για πρώτη φορά στην Ελλάδα κύριος στόχος είναι η δημιουργία υλικού κατανοητού από όλους χωρίς την παρουσία διδασκάλου.

Μια άλλη καινοτομία αποτελεί η ύπαρξη ασκήσεων αυτοαξιολόγησης , στοιχείο που βοηθάει στην εμπέδωση της ύλης και τον εξοικειώνει με τη χρήση του ορθού ακαδημαϊκού λόγου και γραφής.

Στο Ε.Α.Π, αρχικά καταργείται το μάθημα ως δομικός λίθος, στη θέση του εισάγεται η θεματική ενότητα και καθ’ επέκταση το σπονδυλωτό σύστημα σπουδών. Το γνωστικό πεδίο της θεματικής ενότητας είναι ευρύτερο αυτού του μαθήματος μια έχει διεπιστημονικό χαρακτήρα. Ο φοιτητής έχει τη δυνατότητα να επιλέξει διαφορετικές θεματικές ενότητες και μ’ αυτόν τον τρόπο να δημιουργήσει ένα πτυχίο ή ένα μεταπτυχιακό τίτλο προσαρμοσμένο στις ανάγκες του καθώς και στις ανάγκες της αγοράς.

Ουσιαστική διαφορά των δύο συστημάτων είναι το θέμα της επιλογής. Στο συμβατικό πανεπιστήμιο δεν είναι μόνο τα μαθήματα που του επιβάλλονται. Πολλές φορές ακόμη και η σχολή φοίτησης δεν αντιπροσωπεύει την επιλογή του, αφού αυτή καθορίζεται από τα αποτελέσματα των εισαγωγικών εξετάσεων. Στο Ε.Α.Π. διαλέγει τι θα σπουδάσει, με ποίον τρόπο και με ποιο ρυθμό. Και ας μη ξεχνάμε τη φράση που λέει : όποιος θέλει, μπορεί.

Ένα άλλο σημείο όπου διαφέρουν τα δύο ιδρύματα είναι ο ρυθμός των σπουδών. Φαινόμενο πρωτότυπο για την Ελλάδα, το Ε.Α.Π, προτείνει ένα πρόγραμμα σπουδών και το τηρεί. Υπάρχει χρονοδιάγραμμα το οποίο πρέπει να ακολουθηθεί για να μπορέσει κάποιος να ολοκληρώσει με επιτυχία τον κύκλο σπουδών. Ο ρυθμός αυτός καθορίζεται από το γεγονός ότι οι φοιτητές έχουν από την αρχή το υλικό μελέτης, από την ύπαρξη των ομαδικών συναντήσεων καθώς και από τις συνεχείς ασκήσεις και γραπτές εργασίες. Οι σπουδές ανά θεματική ενότητα έχουν μ’ αυτόν τον τρόπο μια ‘ημερομηνία λήξης’. Αυτό είναι σημαντικό γιατί η παραδοσιακή ανώτατη εκπαίδευση γνωρίζει το φαινόμενο του ‘αιώνιου φοιτητή’. Αιώνιος με την έννοια του δεν προχωράει. Το πρόβλημα που δημιουργείται είναι η υπέρμετρη αύξηση του αριθμού των φοιτητών ανά τμήμα και η σχετική δυσχέρεια που προκαλεί στη εκπαιδευτική διαδικασία.

Η ιατρική συνεχώς εξελίσσεται. Ακολουθεί τα βήματα των υπολοίπων θετικών επιστημών. Η αστροφυσική, η χημεία, η βιολογία ανακαλύπτουν και η ιατρική εφαρμόζει. Αναμενόμενη και αξιοσέβαστη η επιθυμία των ανθρώπων , ο γιατρός τους να κρατιέται ενήμερος και να τους παρέχει ότι καλύτερο έχει να προτείνει η επιστήμη τη δεδομένη χρονική στιγμή.

Ταυτόχρονα, ο γιατρός, από τα αρχαία χρόνια, έπρεπε και πρέπει να είναι πάντα διαθέσιμος, έτοιμος να προσφέρει τις υπηρεσίες του.

Σ’ αυτό το σημείο παρουσιάζεται η δυσκολία. Πως μπορεί κανείς να επιμορφώνεται και την ίδια στιγμή να βρίσκεται στο πλευρό των ασθενών του.

Λύση ή τουλάχιστον βοήθεια σ’ αυτό το πρόβλημα μπορεί να προσφέρει ένα ίδρυμα ανοικτής και εξ αποστάσεως εκπαίδευσης.

Η συνεχιζόμενη ιατρική εκπαίδευση έχει γίνει παγκοσμίως αποδεκτή ως μια αναγκαιότητα.

Οι περισσότερες κλινικές τρέχουν προγράμματα ενημέρωσης των γιατρών τους. Το ίδιο ισχύει και στο εσωτερικό των πανεπιστημιακών τμημάτων. Αυτού του είδους οι δραστηριότητες ανήκουν περισσότερο στο χώρο της δια βίου εκπαίδευσης.

Όμως τι γίνεται για τον συνάδελφο που έχει εγκατασταθεί σ’ ένα ορεινό χωριό ή σε μια κωμόπολη ακόμη και στην ίδια την Αθήνα και ο οποίος δεν εργάζεται στο νοσοκομειακό χώρο; Αυτός είναι που έχει περισσότερη ανάγκη από επιμόρφωση, σ’ αυτόν φθάνουν τα λιγότερα ερεθίσματα και αυτός παρέχει το περισσότερο έργο.

Προγράμματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης θα έδιναν τη δυνατότητα σ’ αυτή την ομάδα, η οποία ας σημειωθεί, εκπροσωπεί την πλειοψηφία, να μην αισθάνεται παρατημένη μετά από τόσα χρόνια σπουδών, να κρατιέται ενήμερη και κατά συνέπεια να ασκεί πιο ικανοποιητικά το λειτούργημά της.

Τέτοια προγράμματα θα επέτρεπαν στους γιατρούς να εκπαιδεύονται με το δικό τους ρυθμό, ο οποίος είναι δύσκολο να μπει σε κάποιο καλούπι. Δεν ξέρει κανείς εκ των προτέρων πότε θα αρρωστήσει και πόσο σοβαρή θα είναι η ασθένειά του.

Το εμπόδιο της φυσικής παρουσίας υπερπηδάτε. Ο εκπαιδευόμενος μπορεί να ασχοληθεί με το υλικό που του έχει δοθεί την ώρα που εκείνος θέλει και κυρίως που ευκαιρεί.

Η αξιολόγηση θα πρέπει πέρα από τις θεωρητικές γνώσεις να περιλαμβάνει και την εφαρμογή τους.

Μια άλλη δυσκολία μπορεί να είναι η δημιουργία ομάδων. Θέλω να πιστεύω ότι πάρα πολλοί γιατροί θα επιδίωκαν να συμμετέχουν σ’ ένα τέτοιο πρόγραμμα με αποτέλεσμα η εύρεση των κατάλληλων νοσοκομειακών εγκαταστάσεων για τα σεμινάρια να είναι δύσκολη.

Από τα παραπάνω φαίνεται ότι το κόστος τέτοιων προγραμμάτων είναι πολύ υψηλό. Χρηματοδότες θα μπορούσαν να είναι πέρα από το κράτος και οι φαρμακευτικές εταιρίες.

Δεν είναι όμως μόνο η ενημέρωση για τους νεωτερισμούς που μπορεί να αποτελέσει πρόγραμμα ιδρύματος εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Η ιατρική επιστήμη αποτελείται από πολλές θεματικές ενότητες, όπως η αντιβιοθεραπεία και οι λοιπές θεραπευτικές.

Σ’ αυτό το σημείο πιστεύω ότι πρέπει να αναφερθεί κανείς και σε μια έλλειψη που υπάρχει στο πρόγραμμα σπουδών των περισσοτέρων ιατρικών σχολών, στη γηριατρική.

Παντού ακούμε ότι ο πληθυσμός γερνάει, ότι υπάρχει υπογεννητικότητα. Κι όμως μάθημα γηριατρικής δεν υπάρχει. Ο ηλικιωμένος χρειάζεται ειδική περιποίηση. Δεν μπορείς να χρησιμοποιείς τα φάρμακα στη μορφή και τη δόση που συνήθως δίδονται. Δεν πάσχει από τις ίδιες ασθένειες ή και αν πρόκειται για την ίδια ,αυτή δεν εκφράζεται με όμοιο τρόπο.

Ένα ανοικτό πρόγραμμα σπουδών θα επέτρεπε στους ενδιαφερόμενους γιατρούς να εξοικειωθούν με την τρίτη ηλικία και να ικανοποιήσουν καλύτερα τις ανάγκες της. Ο τόπος των ομαδικών συναντήσεων θα πρέπει να επιτρέπει και την πρακτική εξάσκηση. Τα γηροκομεία πιστεύω ότι καλύπτουν αυτή τη συνθήκη. Παράλληλα θα δινόταν η ευκαιρία στους ηλικιωμένους να απολαύσουν αυτό που τους λείπει πιο πολύ από όλα, την ανθρώπινη παρουσία και συντροφιά.

Οι δυσκολίες παραμένουν οι ίδιες ως προς τη μετατροπή των ημερήσιων συναντήσεων σε σεμινάρια πρακτικής εξάσκησης. Πιστεύω επίσης ότι η αντίδραση από τις ιατρικές σχολές θα είναι μεγάλη.

Άφησα επίτηδες για το τέλος το τρομερό κενό της ιατρικής εκπαίδευσης, το οποίο μπορεί σαφώς να καλυφθεί από ένα εξ αποστάσεως πρόγραμμα. Αναφέρομαι στην βιοηθική.

Τα ηθικά ερωτήματα στα οποία βρίσκεται αντιμέτωπος, καθημερινά, ένας γιατρός κατά την εξάσκηση του επαγγέλματος του είναι αναρίθμητα και με την πρόοδο της επιστήμης συνεχώς αυξάνονται. Ενδεικτικά, κάποια απ’ αυτά είναι: το έμβρυο ως οντότητα, οι μεταμοσχεύσεις από νεκρό ή ζωντανό δότη, ο θάνατος, ο εγκεφαλικός θάνατος, η ευθανασία.

Οι νόμοι αλλάζουν, οι γνώσεις πολλαπλασιάζονται, αυτό που δεν αλλάζει είναι η ζωή και ο θάνατος. Η ανθρωπιστική πλευρά της ιατρικής παρουσιάζει κάποιο κενό.

Σε τέτοια προγράμματα θα μπορούσαν να συμμετάσχουν εφόσον το επιθυμούν και παραϊατρικό προσωπικό, ψυχολόγοι, νομικοί, εκπαιδευτικοί…

Οι δυσκολίες που μπορεί να προκύψουν κατά την εφαρμογή κάποιου τέτοιου προγράμματος, πέρα από τις συνηθισμένες, είναι η ανάγκη για ακόμα περισσότερη ηθική συμπαράσταση και επαφή με τους διδάσκοντες.

Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι το ΕΑΠ έχει μια θέση στην ανώτατη εκπαίδευση. Όπως καθετί το καινούργιο προκαλεί το θαυμασμό. Ίσως επειδή το περιμέναμε τόσο πολύ, να πιστεύουμε ότι θα είναι η λύση για όλα τα προβλήματα της τριτοβάθμιας παιδείας. Ας είμαστε ρεαλιστές, τα ανοικτά και εξ αποστάσεως ιδρύματα δεν έρχονται σε καμιά περίπτωση να αντικαταστήσουν τα παραδοσιακά. Στόχος τους είναι να συμπληρώσουν το υπάρχον κενό. Είναι πολύ νωρίς ακόμα για να αρχίσουμε τις κριτικές.