ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Μπενάκη Δήμητρα

Υπεύθυνος: Λέανδρος Περιβολαρόπουλος

ΑΘΗΝΑ 05/2000

Η μόρφωση αποτελεί ένα αναφαίρετο δικαίωμα του ανθρώπου και είναι ένας βασικός παράγοντας, καθοριστικός και καταλυτικός για την πορεία της ζωής του και την εξελιξή του. Οδηγεί στη γνώση, η οποία δεν περιορίζεται στον επαγγελματικό τομέα μόνο, αλλά συμβάλλει στη διαμόρφωση του “ανθρώπου” (από το άνω-θρώσκω ή από το ανα-τρέπω), (Σταματάκος, 1952). Η μόρφωση και η Παιδεία σμιλεύουν τον εσωτερικό κόσμο και τη συνείδηση του ατόμου, επιτρέπουν και προωθούν την ανακάλυψη στοιχείων ειδοποιών των ατόμων μιας κοινωνίας και συντελούν στη δημιουργική έκφραση αυτών των στοιχείων. Η μόρφωση φέρνει σε επαφή και εξοικειώνει τον άνθρωπο με την πληροφορία και κατ’ επέκταση καλλιεργεί και τροφοδοτεί την επικοινωνία. Προωθεί και ενδυναμώνει τη σκέψη, την αναζήτηση, τη ζύμωση και την κυοφορία νέων προσεγγίσεων - ιδεών - αντιλήψεων που οδηγούν την κοινωνία στην πρόοδο και την ανάπτυξη όλων των μελών της. Επανατοποθετεί, ουσιαστικά και συνειδητά τον άνθρωπο μέσα στο σύνολο ως αναπόσπαστο και δημιουργικό κομμάτι του.

Το δικαίωμα στη μόρφωση δε μπορεί να απευθύνεται μόνο στα ανήλικα μέλη ενός κοινωνικού συνόλου. Η μόρφωση πρέπει να απευθύνεται σε όλες τις κοινωνικές ομάδες, ανεξάρτητα από τις οικονομικές δυνατότητες, αλλά και σε όλες τις ηλικίες. Η έκρηξη των γνώσεων και παράλληλα των αναγκών στην οικονομία, την πολιτική, την εκπαίδευση, καθιερώνουν τη Διαβίου Παιδεία ως τη μοναδική λύση για την επιτυχή ένταξη του ατόμου στο κοινωνικό σύνολο. Η Διαβίου Παιδεία ενισχύει τους πολίτες στο να αποκτούν νέες δεξιότητες, καλλιεργεί τη διάθεση και την ικανότητά τους να αποκτούν γνώσεις, αλλά και αυτοπεποίθηση, ενθαρρύνει τη δημιουργικότητα, την ανάληψη ευθυνών και το κριτικό πνεύμα.

Η Ανοικτή Εκπαίδευση, ένας νέος θεσμός, αποτέλεσε αναγκαία διάσταση της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτισμικής ανάπτυξης. Ο εκσυγχρονισμός της οικονομίας, που συμβαδίζει με την ανάπτυξη της τεχνολογίας, την άνοδο της παραγωγικότητας και του ανταγωνισμού επιβάλλει τη διαρκή εκπαίδευση ως μέσο απόκτησης και κατάκτησης δεξιοτήτων, αναγκαίων για την προσαρμογή στις απαιτήσεις της σύγχρονης εποχής.

Η εφαρμογή των αρχών της ανοιχτής εκπαίδευσης και η ανάπτυξη ανοιχτού εκπαιδευτικού συστήματος στο τριτοβάθμιο επίπεδο εντάσσεται στη στρατηγική του οικονομικού και τεχνολογικού εκσυγχρονισμού της κοινωνίας, συμβάλλοντας στην προσαρμογή της εκπαίδευσης στη νέα και περισσότερο ανταγωνιστική τάξη πραγμάτων (Βεργίδης κ. ά., 1998).

Παράλληλα όμως, η Ανοικτή Εκπαίδευση δεν παύει να είναι μία φυσική ανάπτυξη -έκφραση του δικαιώματος της διαχείρισης και εκμετάλλευσης από τους πολίτες των πόρων και των αγαθών που έχει να διαμοιράσει μία κοινωνία.

Η αύξηση των ευκαιριών επιτυγχάνεται μέσα από την άρση των περιορισμών που εισάγουν τα παραδοσιακά - συμβατικά συστήματα εκπαίδευσης. Καταργείται ένας εξαιρετικά βασικός παράγοντας που αποτελεί εμπόδιο στην επιλογή της επαγγελματικής κατεύθυνσης για ένα μεγάλο αριθμό εφήβων, ο “Μινώταυρος” των εισαγωγικών εξετάσεων.

Η σπουδαιότητα αυτού του παράγοντα και ο καταλυτικός ρόλος που παίζει στην κοινωνία, είναι εύκολο να διαπιστωθεί από την παράλληλη ανάπτυξη ενός κοινωνικού συνόλου, που έχει τη δυνατότητα να προσφέρει “λύσεις” και βέβαια να εκμεταλλεύεται οικονομικά την παροχή τους: η ανάπτυξη και η επικράτηση της “παραπαιδείας” αντανακλά με αμεσότητα τον καταλυτικό και ανασταλτικό παράγοντα του εισαγωγικού συστήματος και το προσδιορίζει ως υπαρκτό κοινωνικό πρόβλημα.

Τα παραδοσιακά συστήματα εκπαίδευσης ζητούν από τον ενδιαφερόμενο να αποδείξει εκ των προτέρων και μέσα από την κάλυψη κάποιων ερωτήσεων σε ένα συγκεκριμένο και σαφέστατα προσδιορισμένο χρονικό διάστημα, ότι έχει τις γνώσεις να παρακολουθήσει έναν κύκλο σπουδών. Μέσα από μία γραπτή παρουσίαση-έκθεση θεωρείται ότι υπάρχει η δυνατότητα εκτίμησης των απαραίτητων και αναγκαίων γνώσεων - του υπόβαθρου για την παρακολούθηση και την κατανόηση των επιστημονικών κύκλων, που έχει επιλέξει ο υποψήφιος. Αυτός ο τρόπος επιλογής δεν επιφέρει πάντοτε τα ποθούμενα αποτελέσματα: μία πληθώρα φοιτητών εγκαταλείπει τις σπουδές πριν την ολοκλήρωσή τους, διότι αν και αρχικά θεωρήθηκε ότι πληρεί τις πρϋποθέσεις, στην πορεία των σπουδών ο υποψήφιος διαπιστώνει - ανακαλύπτει δυσκολίες, στις οποίες δεν μπορεί να ανταπεξέλθει.

Ένα γεγονός που πηγάζει από την προβληματική των εξετάσεων σε εθνικό επίπεδο και στη μορφή που βρίσκονται μέχρι σήμερα, τουλάχιστον, είναι ότι πολύ συχνά οι έφηβοι που υπόκεινται σε αυτή την ψυχοφθόρα διαδικασία επιλογής, παραμένουν σε κατευθύνσεις στις οποίες βρέθηκαν τυχαία, λόγω των βαθμών που συγκέντρωσαν προκειμένου να αποφύγουν μία επανάληψη, μία συμμετοχή για μια ακόμα φορά σε αυτή την απάνθρωπη διαδικασία επιλογής.

Η παραδοσιακή εκπαίδευση έχει να παρουσιάσει ένα επιπλέον τρωτό σημείο: η μετάβαση του φοιτητή σε διαφορετικά Τμήματα Σπουδών είναι πρακτικά αδύνατη, όταν παρέλθουν κάποια χρόνια από την αποφοίτησή του από το σχολείο. Στην περίπτωση του πτυχιούχου σχολής υπάρχει η δυνατότητα των κατατακτηρίων εξετάσεων, η οποία είναι όμως αρκετά “επώδυνη” για ανθρώπους που έχουν απομακρυνθεί για αρκετό χρονικό διάστημα από τις αίθουσες διδασκαλίας και εξετάσεων.

Τέλος, μέσα από τη διαδικασία των γραπτών εξετάσεων στην αρχή των σπουδών δεν είναι δυνατό να ελεγχθούν παράγοντες, όπως η δύναμη της προσωπικής επιλογής, η ωριμότητα, το ψυχικό σθένος. Όλες αυτές οι αρετές πρόκειται να “αξιολογηθούν-μετρηθούν” μέσα από κάποιες κόλες χαρτί του έφηβου εξεταζόμενου.

΄Ένα επιπλέον σημαντικό χαρακτηριστικό της συμβατικής Εκπαίδευσης είναι ο περιορισμένος αριθμός των “επιτυχόντων”, που μπορούν να επωφεληθούν από τα αγαθά και τους πόρους του πολιτισμού. Ο μικρός αριθμός των μελών διδακτικού προσωπικού και των αιθουσών διδασκαλίας, καθώς και η περιορισμένη υλικοτεχνική υποδομή και ο εξοπλισμός δεν επιτρέπουν σε όσους το επιθυμούν να φοιτήσουν στη σχολή της επιλογής τους.

Η Ανοικτή Εκπαίδευση καταργεί αυτούς τους κανόνες επιλογής που ουσιαστικά είναι κανόνες ενός τύπου κοινωνικού αποκλεισμού, διότι ως τέτοιος είναι πιθανόν να βιώνεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ατόμου. Αυτή η απόρριψη μπορεί να στιγματίσει και να πλήξει δραστικά την αυτοεκτίμηση ενός εφήβου και το ανεκλήρωτο όνειρο να πάρει μεγεθυμένες διαστάσεις στη συνείδησή του.

Μεθοδολογία που αναπτύσσεται στα πλαίσια της Ανοικτής Εκπαίδευσης αποτελεί η εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση, όταν δηλαδή οι εκπαιδευτικές διαδικασίες δεν απαιτούν τη φυσική παρουσία του εκπαιδευόμενου. Η οργάνωση και η επιλογή του χρόνου μελέτης αποτελεί προσωπική υπόθεση του κάθε ατόμου και αυτό παρέχει τη δυνατότητα να μπορεί να καλύψει πιθανά κενά ενός υπόβαθρου, που η επιστημονική προσέγγιση και ανάλυση τα θεωρεί δεδομένα. Επίσης, ο φοιτητής έχει τη δυνατότητα να προσαρμόσει τα φοιτητικά του καθήκοντά στις υποχρεώσεις, που έχει ήδη αναλάβει στη διάρκεια του βίου του. Αυτή η ιδιαιτερότητα επιτρέπει στην Ανοικτή και Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση να απευθύνεται σε ένα ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, περισσότερο ανομοιογενές (γνωστική προέλευση, ηλικία) από ότι ένα συμβατικό σύστημα οργάνωσης σπουδών.

Στην Ανοικτή Εκπαίδευση η ύπαρξη και η οργάνωση σε μικρούς κύκλους σπουδών, παρέχει τη δυνατότητα της δοκιμής και διερεύνησης του πνευματικού τοπίου που του παρέχεται και έχει το πλεονέκτημα της ελεύθερης και συνειδητής επιλογής και διαμόρφωσης του γνωστικού περιβάλλοντος που θέλει να προσεγγίσει.

Η ιδιαιτερότητα της Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης παρέχει ένα επιπλέον πλεονέκτημα, καθώς λόγω της ιδιότητας - ευελιξίας της προσφέρει ένα ζωτικό δίαυλο επικοινωνίας με τους ομογενείς του εξωτερικού. Η Ανοικτή και Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση τροφοδοτεί και εξασφαλίζει ζωντανούς δεσμούς με αυτό το απομακρυσμένο, αλλά όχι πλέον απομονωμένο ανθρώπινο δυναμικό, σημαντικής αξίας για κάθε κράτος.

Οι διαφορές της Ανοικτής Εκπαίδευσης σε σύγκριση με τα συμβατικά συστήματα εκπαίδευσης επεκτείνονται και στην πρακτική αυτού του εναλλακτικού τρόπου μάθησης - γνωσιακής προσέγγισης της γνώσης. Η διαφοροποίηση ανακύπτει ως αναγκαιότητα και ως φυσική συνέπεια των ειδοποιών χαρακτηριστικών αυτού του τύπου μάθησης και προσφοράς - παροχής - κατάκτησης της γνώσης.

Οι διαφορές στην οργάνωση ενός συμβατικού συστήματος παροχής γνώσης και ενός ανοικτού και εξ αποστάσεως συστήματος εκπαίδευσης εντοπίζονται σε πολλά πεδία:

Στο χώρο των Θετικών Επιστημών μία σειρά από λόγους και ιδιαιτερότητες καθιστούν την Ανοικτή και Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση εξαιρετικής σημασίας:

• η αλματώδης ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας,
• ο σχετικά βραδύς ρυθμός ανανέωσης του επιστημονικού δυναμικού,
• το πρόβλημα της ανεργίας, που συχνά έχει ως αποτέλεσμα την επί μακρών απουσία ή απομάκρυνση απο το γνωστικό αντικείμενο και τον προσανατολισμό προς κατευθύνσεις που έχουν να προσφέρουν καλύτερες οικονομικές απολαβές, χωρίς αυτό να σημαίνει την ουσιαστική παραίτηση από το γνωστικό αντικείμενο.
• ακόμα και η διδασκαλία στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση ή η φροντιστηριακή διδασκαλία, μεκροπρόθεσμα μπορεί να “αγκυλώσει” και να αποβεί αρνητική για τη γνωστική επάρκεια του ατόμου.

Στο επίπεδο της Προπτυχιακής Εκπαίδευσης η οργάνωση σε Θεματικές Ενότητες ευρύτερες από τα μαθήματα του συμβατικού συστήματος εκπαίδευσης (Κλασσική Φυσική, Σύγχρονη Φυσική, Αστροφυσική, Στατιστική Φυσική, Μαθηματικές Μέθοδοι για Φυσικούς) παρουσιάζει ενδιαφέρον, διότι πιθανόν να δίνεται η δυνατότητα εκτενέστερης ενασχόλησης και κατά συνέπεια εμβάθυνσης του φοιτητή στο συγκεκριμένο αντικείμενο.

Επίσης, στις Θετικές Επιστήμες το περιεχόμενο των γνώσεων είναι τέτοιο που η επαφή με το διδάσκοντα απαιτείται να είναι πιο συχνή και πιθανότατα η τηλεφωνική ή μέσω ηλελτρονικού ταχυδρομίου επαφή να είναι ένας σημαντικός ανασταλτικός παράγοντας και μην είναι και τόσο αποτελεσματική. Σε μία αίθουσα διδασκαλίας ο σπουδαστής έχει πολύ περισσότερες ευκαιρίες να βρεί και να προσεγγίσει συναδέλφους του με αντίστοιχα προβλήματα και δυσκολίες. Επίσης, η συχνή φυσική παρουσία του διδάσκοντα διευκολύνει την επαφή και επικοινωνία μαζί του. Η απογοήτευση και παραίτηση ενός σπουδαστή της Ανοικτής και Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης είναι πολύ πιο εύκολο να παρατηρηθεί στον κλάδο των Θετικών Επιστημών από ότι στις Θεωρητικές Σπουδές.

Η Φυσική και η Βιολογία είναι δύο επιστήμες που συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον ενός μεγάλου και συνεχώς αυξανόμενου ποσοστού ατόμων, τα οποία δεν έχουν το κατάλληλο υπόβαθρο για να παρακολουθήσουν κάποια συμβατική διδασκαλία που θα απευθύνεται σε ανθρώπους που στοχεύουν στην απόκτηση κάποιου σχετικού τίτλου σπουδών. Το ποσοστό αυτών των ατόμων είναι δυνατό να εκτιμηθεί από την υψηλή κυκλοφορία που παρουσιάζουν σχετικά εκλαϊκευμένα συγγράμματα, καθώς και από την ύπαρξη εκδοτικών οίκων, που αυξάνονται με την πάροδο του χρόνου, οι οποίοι ασχολούνται κατ’ αποκλειστικότητα με την έκδοση επιστημονικών βιβλίων, κατά κύριο λόγο Φυσικής και Βιολογίας, που απευθύνονται στο ευρύ κοινό. Η οργάνωση αυτοτελών και ανεξάρτητων κύκλων σπουδών που να απευθύνονται σε άτομα με γενική παιδεία, που ενδιαφέρονται όμως να προσεγγίσουν εξειδικευμένους τομείς της επιστήμης, είναι επίκαιρη και θα είχε πολύ μεγάλη ανταπόκριση.

Τέλος, τα τελευταία χρόνια στο χώρο της εκπαίδευσης, κατά κύριο λόγο της δευτεροβάθμιας, δίνεται πολύ μεγάλη έμφαση στην Παιδαγωγική. Πολύ συχνά εκπαιδευτικοί που προέρχονται από τις Θετικές Επιστήμες, αλλά και απόφοιτοι του συγκεκριμένου κλάδου που ενδιαφέρονται να ασχοληθούν με την εκπαίδευση - παιδαγωγική, στερούνται κάθε επαφής με τις εκπαιδευτικές διαδικασίες και πολύ περισσότερο με τις εξελίξεις και τα διαφορετικά κύματα και νοοτροπίες που βρίσκονται σε μία διαρκή πορεία διαμόρφωσης.

Η Ανοικτή και Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση επιτρέπει και δίνει τη δυνατότητα να μελετήσουν θέματα εκπαίδευσης χωρίς να απομακρυνθούν ή να αποσυρθούν από τον επιστημονικό κύκλο ή από την εργασία τους, είτε ερευνητική, είτε εκπαιδευτική.

Για έναν άνθρωπο Διαβίου Παιδεία θα πρέπει να αποτελεί αξία και επιλογή στη ζωή του. Η Ανοικτή και Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση έχει να παίξει ένα εξαιρετικά κρίσιμο, καταλυτικό και λειτουργικό ρόλο σε αυτή την κατεύθυνση. Η μόρφωση δεν είναι δυνατό να θεωρείται ποτέ ολοκληρωμένη, δεν αποτελεί μία στατική κατάσταση, αλλά μία δυναμική, συνεχώς σε ανάπτυξη και εξέλιξη. Ένας άνθρωπος σύγχρονος, ενταγμένος στην παραγωγική διαδικασία, οφείλει και δικαιούται να παρακολουθεί τις εξελίξεις, να προσαρμόζεται στις μεταβολές, να αξιοποιεί και να είναι σε θέση να εκμεταλλεύεται τα νέα - σύγχρονα δεδομένα.